Samen werken aan een veilige, gezonde en duurzame leefomgeving?
- BezoekadresKelvinbaan 40 (2e etage), 3439 MT Nieuwegein
- PostadresPostbus 1475, 3430 BL Nieuwegein
- Telefoon030-2311377
- E-mailinfo@lbpsight.nl
31 mei 2014
LBP|SIGHT al tien jaar boven én onder de grond betrokken bij realiseren DOMunder
Afgelopen maandag opende minister Jet Bussemaker het nieuwe ondergrondse bezoekerscentrum DOMunder op het Utrechtse Domplein voor het publiek. Daarmee is na een traject van vele jaren de 2000 jaar geschiedenis onder het Domplein zichtbaar geworden. Al vanaf 2004 is LBP|SIGHT intensief betrokken bij de ontwikkeling van het bijzondere project.
In dat jaar verstrekten we onze eerste adviezen en tot en met de laatste dag voor de opening hebben we op verschillende manieren en vanuit diverse disciplines directe bemoeienis gehad met het realiseren van DOMunder. En we blijven ook in de toekomst actief betrokken bij het bezoekerscentrum.
Onder meer NRC Handelsblad en het AD/Utrechts Nieuwsblad besteedden afgelopen week uitvoerig aandacht aan de manier waarop LBPISIGHT heeft bijgedragen aan het tot stand komen van deze bijzondere nieuwe attractie in Utrecht. Lees hier het artikel in de NRC en hier het artikel in het AD Utrechts Nieuwsblad.
BESCHERMEN VAN DE ARCHEOLOGISCHE RESTEN
Het begon allemaal met het aanpakken van een goed afgesloten kelder onder de binnenplaats van het UCK-gebouw aan het Domplein. Daar bevindt zich een restant van de Romeinse castellummuur. Door deze kelder te voorzien van een glazen dak wist initiatiefnemer Theo van Wijk de muur aan het publiek te tonen. Maar daarmee begon voor LBP|SIGHT ook de bemoeienis met dit bijzondere project. Binnen korte tijd veranderde deze eeuwenlang bewaarde muur in een met groen overwoekerde ruïne; door een combinatie van vocht en licht overgroeiden mossen en varens de muur. Aan deze biologische aantasting moest een eind komen.
LBP|SIGHT greep in door eerst de toetreding van licht te stoppen. Vervolgens is in een langzaam proces zeer voorzichtig de biologische aangroei gedood en verwijderd. Dit moest gecontroleerd en gedoseerd gebeuren om te voorkomen dat de muur zou worden vervuild door een bijna niet meer te verwijderen zwarte laag (bio-film).
Na ruim een jaar behandelen was de muur weer ‘schoon’. Deze eerste stappen op het terrein van het zichtbaar maken van archeologie voor het publiek maakten meteen duidelijk dat het een precaire zaak is die vraagt om een adequate aanpak. LBP|SIGHT heeft vanaf dit eerste moment tot aan vandaag de rol gehad te waken over de juiste aanpak en omstandigheden met het oog op het beschermen van het archeologische erfgoed tegen aantasting en verval.
DOMUNDER: EEN KLEIN MAAR COMPLEX PROJECT
DOMunder beslaat totaal ca. 400 m2. Dat zijn relatief weinig meters, maar de hoeveelheid tijd en energie die hierin is gaan zitten is enorm geweest. Dit komt door de complexiteit van het vraagstuk, maar ook door de zorgvuldigheid waarmee alle stappen moesten worden gezet. Alle elementen van het plan moesten eerst worden ‘bewezen’. Dit leidde ertoe dat we veel proeven en onderzoeken hebben moeten doen om ten overstaan van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) overtuigend aan te kunnen tonen dat de plannen en oplossingen haalbaar en veilig waren.
De centrale vraag was: welke bouwkundige maatregelen en welk klimaat zijn nodig om de archeologie in optimale conditie te houden? Die vraag betekende een ware bouwfysische uitdaging! Maar rondom de verdere planontwikkeling speelden nog veel meer vraagstukken waarbij de expertise en ervaring van LBP|SIGHT van dienst konden zijn.
BESTEMMINGSPLAN EN VERGUNNINGEN
Om te beginnen was een bestemmingsplanwijziging nodig. Hieraan hebben we een bijdrage geleverd, onder meer door in overleg met het Hoogheemraadschap de waterparagraaf te verzorgen. Maar ook heeft LBP|SIGHT een planschaderisicoanalyse opgesteld en een scan uitgevoerd op het gebied van flora en fauna. Verder waren er de uiteenlopende vergunningen nodig. Voor de omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen hebben we de Bouwbesluittoetsing verzorgd, en is tevens de aanvraag zelf gecoördineerd. Dat geldt ook voor de omgevingsvergunning voor het kappen (verwijderen) van bomen. Er moest namelijk een aantal grote bomen wijken voor het plan. Voor de meeste bomen is een goede bestemming gevonden in het Maximapark in de wijk Leidsche Rijn. Voor het verkrijgen van de archeologievergunning heeft LBP|SIGHT een bijdrage geleverd aan de technische onderbouwing van het project. Afgelopen week is door het bevoegd gezag het gerealiseerde DOMunder beoordeeld en goed bevonden. LBP|SIGHT verzorgt als slotstuk ook de gebruiksmelding (brandveilig gebruik).
REALISATIE
Niet alleen in de voorbereidende ‘denk’-fase was LBP|SIGHT actief, ook tijdens het realiseren van DOMunder voerde LBPISIGHT de nodige werkzaamheden uit, zoals het bewaken van de trillingen bij het plaatsen van de damwanden. Aangezien de bouw plaatsvond in een kwetsbaar gebied, met veel bijzondere en monumentale gebouwen in de directe nabijheid, was de grootste zorgvuldigheid geboden. Bij het plaatsen van de damwanden hebben we dan ook bewaakte trillingsmetingen uitgevoerd, zodat indien nodig meteen ingegrepen kon worden. Maar mede door de zeer zorgvuldige voorbereiding waren de trillingen minimaal.
Daarnaast hebben we tijdens de bouw van DOMunder ook het uitvoeringsproces begeleid en steeds gewaakt over zowel de bouwfysische kwaliteit van het ondergrondse bouwwerk als over de conditie van de archeologische resten. Ook dat maakte dit project uniek; het bouwen vond immers plaats midden tussen de archeologie!
In het kader van deze bewaking zijn continu metingen verricht aan de klimaatomstandigheden in de bouwput, maar ook aan de conditie van de archeologie. Voorkomen moest worden dat met name de kleiprofielen te veel zouden uitdrogen. Hiertoe zijn deze profielen in de bouwput zoveel mogelijk afgedekt geweest met zwarte plastic folie, waarmee ook de toetreding van licht naar de archeologie zoveel mogelijk beperkt is. Kortom, er is naar gestreefd om ook tijdens het delicate proces van de bouw de archeologie het ‘gevoel’ te geven nog onder de grond te zitten. Uiteindelijk zijn de profielen in een optimale staat naar de opening geloodst.
DOMUNDER: EEN BIJZONDER CONSERVERINGSCONCEPT
De grote uitdaging voor LBP|SIGHT was en is: het in goede staat houden van de archeologie. Met de Stichting Domplein 2013 kon deelgenomen worden aan het Europese (Interreg) kennisontwikkeling-project PORTICO. Samen met de andere partners (de steden Utrecht, Gent, Keulen en Chester) is onderzoek gedaan naar methoden om cultureel erfgoed in situ beter te behouden en aan het publiek beschikbaar te stellen. Mede in het kader van dit project werd het mogelijk gemaakt om kennis en ervaring uit de rest van Europa te halen, en er is ook zeker geleerd hoe het niet moet! Het aantal situaties met problemen is groot. Maar uiteindelijk werd in het City Museum van Ljubljana (Slovenië) een vergelijkbare situatie aangetroffen, waar men een oplossing had toegepast die wel goed bleek te werken.
De opgave was lastig: enerzijds was het doel een voldoende droog klimaat, zodat er geen algen, schimmels en mossen gaan groeien op de archeologisch resten, maar anderzijds diende er een dusdanige vochtigheid gerealiseerd te worden dat de kleilagen – waarin ook archeologie zit en waarop vervolgens weer de nodige archeologische muurprofielen staan – niet te veel uitdrogen. Want klei die uitdroogt, krimpt en valt uiteindelijk uit elkaar.
Door op korte afstand voor de klei een glasplaat te plaatsen die aan de boven- en onderzijde open is, ontstaat de mogelijkheid dat er lucht tussen de glasplaat en klei kan stromen. Door vervolgens de temperatuur in de ruimte exact zo te regelen dat deze ca. 1 oC hoger is dan de bodemtemperatuur, wordt ervoor gezorgd dat achter de glasplaat een heel langzame luchtstroom van boven naar beneden ontstaat. De combinatie van vochtigheid in de ruimte en de snelheid van de luchtstroom bepaalt vervolgens hoeveel vocht er verdampt uit de kleilaag. Het zoeken is naar een conditie waarbij de verdamping van vocht uit de klei in evenwicht is met de toevoer van vocht naar de klei vanuit de bodem. De kleilagen staan als het ware ‘met hun voeten’ in het grondwater dat ca. 0,5 meter onder de bodem DOMunder staat.
De komende tijd staat in het teken van het zoeken naar het juiste evenwicht. Hiertoe worden het klimaat en de condities van de kleiprofielen nauwkeuring gemonitord. Wat ons betreft is het project dus nog zeker niet ten einde!
EEN STERK DOMUNDER-TEAM
Een bijzonder project als DOMunder is alleen te realiseren met een constructieve samenwerking tussen vele partijen. Stichting Domplein 2013 heeft daartoe een sterk DOMunder-team geformeerd, dat gezamenlijk een brede deskundigheid vertegenwoordigde en waarin wij een prominente rol speelden.
Het DOMunder-team:
- Jaco D. de Visser Architecten heeft zorggedragen voor het architectonisch ontwerp. Want naast bescherming is het voor het publiek de beleving waar het om gaat.
- Tinker Imagineers was verantwoordelijk voor de animaties en de verdere uitwerking van het belevingsconcept.
Maar zonder techniek geen beleving:
- ABT zorgde voor het constructieve advies van het ondergrondse centrum. Met alle eisen die daaromheen van toepassing waren, betekende dit een ware uitdaging.
- Wij van LBP|SIGHT waren verantwoordelijk voor onder meer het conserverings- en klimaatconcept.
- Voor de verdere uitwerking van de klimaatinstallaties is HE- Adviseurs ingeschakeld.
- Aan dit ontwerpteam werd vervolgens Ex-Situ Archeologie toegevoegd om te waken over de archeologische kant van de zaak.
- Dit team heeft onder de bezielende projectleiding van Aestate het ontwerp tot een goed eind weten te brengen.
Maar een goed ontwerp is niets zonder realisatie:
- Daarvoor is een partner gevonden in Aannemersbedrijf Van Zoelen, die als hoofdaannemer, samen met vele onderaannemers, dit huzarenstukje heeft geklaard.
Zoals bij een goed bouwproject gebruikelijk werd tijdens de uitvoering rustig verder ontworpen en zijn nog de nodige mutaties geweest. Dit was mede het gevolg van de steeds veranderende inzichten door de voortgang van het werk en ook de opgravingen die gelijktijdig plaatsvonden.
Dankzij de goede samenwerking tussen velen is dit fantastische resultaat bereikt!